Çatalhöyük’te büyük tartışma son buldu!

Konya‘nın Çumra ilçesine bağlı Küçükköy yakınlarında, Çatalhöyük’te yürütülen DNA araştırmaları, Neolitik dönemde burada yaşayan toplumun kadın merkezli bir yapıya sahip olduğunu gösterdi.

“Science” dergisinde yayımlanan ve uluslararası bir ekip tarafından yürütülen araştırma, uzun süredir tartışma konusu olan “Çatalhöyük anaerkil bir toplum muydu?” sorusuna bilimsel bir yanıt verdi.

Çatalhöyük’ten 1960’lı yıllarda yapılan kazılar sırasında bulunarak yurt dışına kaçırılan Ana Tanrıça Heykelciği

Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nden (ODTÜ) evrimsel genetikçi Prof. Dr. Mehmet Somel, Live Science’a yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:

“AÇIKÇA GÖRÜLÜYOR”

• “Çatalhöyük ile birlikte, gıda üreten toplumlarda genetik olarak saptanmış en eski sosyal örgütlenme modeline sahibiz. Bu modelin kadın merkezli olduğu açıkça görülüyor.”

Kazılarda, M.Ö. 7100–5800 yılları arasında yaşamış bireylere ait evlerin zeminine gömülmüş 131 iskeletin DNA’sı incelendi.

Araştırmacılar, 31 farklı binadan alınan kalıntılarla 109 kişinin akrabalık ilişkisini çözdü. Bulgular, birinci derece akrabaların aynı evin tabanına, ikinci ve üçüncü derece akrabaların ise yakın binalara gömüldüğünü ortaya koydu. Bu durum, yerleşimin çekirdek ya da geniş aile temelli bir yapıya sahip olduğunu gösterdi.

2019’da Çatalhöyük’teki kadın heykelciği hakkında Doç. Dr. Çiler Çilingiroğlu “Kadın, ‘şişman’ tasvir edilmiş. Çok tipik, Çatalhöyük sembolizmine sahip bir parça. Başı korunmamış ancak gövde ve vücudu bütün olarak sağlam.” demişti.

“HİÇ BEKLEMEDİĞİMİZ BİR SONUÇ”

En dikkat çekici sonuç ise, mezar yerleşimlerinde nesiller arası bağların ağırlıklı olarak anne üzerinden kurulmasıydı. Prof. Dr. Somel, “Bu binalarda bu kadar güçlü anneden gelen bağlar görmeyi beklemiyorduk” dedi ve Neolitik ile Tunç Çağı Avrupa’sındaki erkek merkezli örneklerin evrensel olmadığını vurguladı.

DNA analizleri, iskeletlerden cinsiyeti belirlenemeyen çocuklara da uygulandı. Sonuçlar, kız bebeklerin daha fazla mezar eşyasıyla gömüldüğünü gösterdi. Prof. Dr. Somel, bu veriye hakkında da, “Bu da hiç beklemediğimiz bir sonuçtu” dedi.

Çatalhöyük’teki kazıların 29. sezonunda bulunan kadın figürü, 8 bin 500 yıllık

“KADIN MERKEZLİ NEOLOTİK TOPLUMUN İLK KANITI”

Alman Arkeoloji Enstitüsü’nden Jens Notroff, araştırmayı şöyle değerlendirdi:

• “Bildiğim kadarıyla bu, kesintisiz biçimde kadın merkezli örgütlenmiş ilk Neolitik toplumun sistematik kanıtıdır.”

Araştırmada toplumun yapısı tanımlanırken “anaerkil” yerine “kadın merkezli” ifadesi tercih edildi. Prof. Dr. Somel bu tercihi şöyle açıkladı:

• “Matrilineal terimi soy takibini anlatır ama biz daha genel bir terim kullanmayı tercih ettik. Her zaman temkinli olmak gerekir.”

2016’de bulunan kadın figürü

“EĞER ERKEKLERİN LEHİNE OLSAYDI…”

Çalışmaya dahil olmayan North Carolina Üniversitesi’nden arkeolog Benjamin Arbuckle ise, toplumsal yorumlara dair şu yorumu yaptı:

• “Eğer mezar eşyası dağılımı erkekler lehine olsaydı, bunun ataerkil yapının kanıtı olduğu düşünülürdü. Kadın merkezli yapılarla ilgili varsayımlar geliştirmekte ise hâlâ zorlanıyoruz.”

Araştırma ekibinden Prof. Dr. Somel, bu çalışmanın bir başlangıç olduğunu ifade etti. Somel, şunları dile getirdi:

• “Şimdi bölgedeki daha eski toplumlardan benzer DNA verileri üretmeye başladık. Yakında bu yapının Çatalhöyük’e özgü olup olmadığını da anlayacağız.”